Wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

Witam Cię serdecznie na moim blogu – Zoo w świecie spółek !

 

Z uczestnictwem w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w charakterze wspólnika wiążą się określone prawa, a także obowiązki. Członkostwo w spółce z o.o., a ściślej stosunek prawny łączący wspólnika ze spółką powstaje w momencie objęcia udziałów przy jej tworzeniu. Członkostwo może powstać także z chwilą objęcia udziałów w ramach procedury podwyższenia kapitału zakładowego spółki, bądź z chwilą nabycia udziału. Ten określony stosunek prawny, który nazywamy członkostwem trwa tak długo, jak wspólnik będzie posiadał co najmniej jeden udział w kapitale zakładowym.

Pojęcie udziału w spółce z o.o. może być przedstawiane w dwóch znaczeniach. Po pierwsze, udział może być rozumiany jako udział w kapitale zakładowym, czyli jako ujęta liczbowo wartość ekonomiczna, wyrażona w jednostkach pieniężnych, która stanowi pewną cząstkę kapitału zakładowego, która to zostaje objęta przez wspólnika w umowie spółki. Po drugie, udział może być interpretowany jako określone prawo podmiotowe wspólnika, którego wyrazem jako pewnej nadrzędnej kategorii będą uprawnienia przysługujące wspólnikowi względem spółki.

Z racji tego, że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest spółką kapitałową, udział kapitałowy (zaangażowanie kapitałowe wspólnika) będzie stanowił jednocześnie wyznacznik pozycji wspólnika w spółce. Wielkość udziału kapitałowego, bądź jego ilość (przy kapitale zakładowym, który dzieli się na udziały o równej wartości nominalnej) będą w znaczny sposób wpływać na zakres uprawnień wspólnika wobec spółki.

Szerzej o udziałach pisałem pod tym linkiem, o kapitale zakładowym tutaj.

Kodeks spółek handlowych w art. 174 § 1 ustanawia zasadę równości praw i obowiązków wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Przepis tego artykułu nie jest jednak przepisem bezwzględnie obowiązującym, bowiem pewne zróżnicowanie pod względem praw i obowiązków może wynikać z umowy spółki, bądź z przepisów ustawy.

Kodeks spółek handlowych wskazuje także, że to zróżnicowanie o którym wspomniałem wyżej, czyli pewien zakres uprawnień przysługujących wspólnikowi może być uzależniony od wartości przysługującego mu udziału kapitałowego. Przykładowo można tutaj wskazać następujące przepisy:

• art. 191 § 3 ksh, zgodnie z którym zysk przypadający wspólnikom dzieli się w stosunku do udziałów, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej;
• art. 242 ksh, zgodnie z którym na każdy udział o równej wartości nominalnej przypada jeden głos, a w przypadku gdy na każde 10 złotych wartości nominalnej udziału o nierównej wysokości przypada jeden głos, chyba że umowa spółki stanowi inaczej;
• art. 258 § 1 ksh, zgodnie z którym wspólnicy mają prawo pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym w stosunku do swoich dotychczasowych udziałów, chyba że umowa spółki lub uchwała o podwyższeniu kapitału stanowi inaczej;
• art. 260 § 2 i 3 ksh, zgodnie z którym nowe udziały w podwyższonym kapitale zakładowym dokonanym ze środków własnych spółki przysługują wspólnikom w stosunku do ich dotychczasowych udziałów i nie wymagają objęcia. Dotyczy to także podwyższenia wartości nominalnej dotychczasowych udziałów w ramach podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki;
• art. 286 § 2 ksh, zgodnie z którym  majątek pozostały w likwidacji spółki po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli dzieli się między wspólników w stosunku do ich udziałów, chyba że umowa spółki określa inne zasady podziału majątku.

Niezależnie od wskazanego powyżej zróżnicowania każdy ze wspólników (bez względu na wartość posiadanych udziałów) posiada pewne uprawnienia:

• prawo do uczestniczenia w zgromadzeniu wspólników spółki;
• prawo do zaskarżania uchwał;
• prawo do indywidualnej kontroli (o ile nie zostało wyłączone w umowie spółki).

Umowa spółki z o.o. może stanowić źródło odstępstwa od zasady równości praw i obowiązków wspólników. Przede wszystkim odstępstwo może dotyczyć możliwości uprzywilejowania udziałów (kodeks spółek handlowych wyraźnie dopuszcza możliwość uprzywilejowania). Art. 174 § 2 ksh wskazuje, że w przypadku kiedy umowa spółki przewiduje udziały o szczególnych uprawnieniach, uprawnienia te powinny być określone w umowie. Przepis art. 174 § 3 wskazuje na trzy rodzaje uprzywilejowania udziałów:

1. uprzywilejowanie co do głosu;
2. uprzywilejowanie co do dywidendy;
3. uprzywilejowanie co do sposobu uczestnictwa w podziale majątku w przypadku likwidacji spółki.

Jednocześnie trzeba podkreślić, że przepis art. 174 § 3 nie zawiera zamkniętego katalogu uprzywilejowań. Z tego względu dopuszczalne jest uprzywilejowanie udziałów w zakresie innych uprawnień. Kodeks spółek handlowych wskazuje jednak na pewne ograniczenia w przypadku uprzywilejowania co do prawa głosu oraz uprzywilejowania co do dywidendy.

Pozycja wspólnika może być także zróżnicowana w związku z przyznaniem mu w umowie spółki pewnych szczególnych korzyści, bądź nałożeniem na niego pewnych dodatkowych obowiązków. Tutaj trzeba pamiętać o treści art. 159 ksh, zgodnie z którym w przypadku, kiedy wspólnikowi mają być przyznane szczególne korzyści lub jeżeli na wspólników mają być nałożone, oprócz wniesienia wkładów na pokrycie udziałów, inne obowiązki wobec spółki, należy to pod rygorem bezskuteczności wobec spółki dokładnie określić w umowie spółki.

Takie szczególne korzyści, które przewiduje umowa spółki związane z osobą wspólnika nazywamy prawami osobistymi. Różnica między prawami udziałowymi, a prawami przyznanymi wspólnikowi osobiście polega na tym, że przy przeniesieniu udziałów prawa udziałowe przechodzą na ich nabywcę, a prawa przyznane osobiście nie przechodzą. Prawa przyznane osobiście wspólnikowi (o ile umowa spółki nie stanowi inaczej) wygasają z chwilą ustania członkostwa wspólnika w spółce.

Podziału praw, które przysługują wspólnikowi względem spółki można dokonać posługując się różnymi kryteriami. Według tradycyjnego podziału prawa te dzielimy na:

• prawa majątkowe oraz
• prawa korporacyjne, ze względu na to, czy bezpośrednio prowadzą do przysporzenia majątkowego uprawnionego wspólnika.

Ze względu na źródło, z którego wynikają uprawnienia wspólnika możemy dokonać podziału na:

• prawo wynikające wprost z mocy prawa oraz
• prawo przyznane wspólnikowi w umowie spółki.

Ze względu na zakres przysługujących wspólnikowi uprawnień dzielimy na:

• zwykłe prawa oraz
• uprawnienia szczególne przyznane w umowie spółki (m.in. dodatkowe korzyści przyznane osobiście wspólnikowi, prawa wynikające z uprzywilejowania udziałów).

Prawa przysługujące wspólnikowi wobec spółki można podzielić biorąc za podstawę kryterium ich indywidualnego bądź kolektywnego wykonywania. Oczywiście przy wykonaniu pewnych praw występuje konieczność łącznego reprezentowania spółki przez wspólników, dlatego określony w przepisach ułamek kapitału zakładowego.

Do najistotniejszych praw majątkowych można zaliczyć prawo do zysku, bowiem kluczowym motywem inwestycji w udziały spółki jest chęć partycypacji w jej zyskach. Trzeba także podkreślić, że spółka z o.o. może zostać utworzona w każdym prawnie dopuszczalnym celu, a zatem istnieje możliwość utworzenia spółki w celu niegospodarczym.

Kodeks spółek handlowych w art. 191 wskazuje, że wspólnik ma prawo do udziału w zysku wynikającym z rocznego sprawozdania finansowego i przeznaczonym do podziału uchwałą zgromadzenia wspólników. Jeżeli mówimy o prawie do zysku, to na marginesie warto dodać, że należy odróżnić ogólne prawo do zysku (wynikające z posiadanych udziałów w spółce) od prawa do wypłaty dywidendy za konkretny rok obrotowy. Ogólne prawo do zysku (wynikające z posiadanych udziałów) przekształca się w roszczenie wspólnika o wypłatę dywidendy (za określony rok obrotowy) po spełnieniu przesłanek wskazanych w art. 191 ksh.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością osiągnie zysk w danym roku obrotowym, jeżeli bilans spółki wykaże nadwyżkę jej aktywów na pasywami. Następnie, aby otrzymać czysty zysk do podziału między wspólników, od zysku określonego w zdaniu poprzednim należy odliczyć podatki. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, o podziale zysku decyduje zgromadzenie wspólników w drodze uchwały. Art. 231 § 2 pkt. 2 wskazuje, że przedmiotem obrad zwyczajnego zgromadzenia wspólników jest powzięcie uchwały o podziale zysku albo pokryciu straty, jeżeli zgodnie z art. 191 § 2 sprawy te nie zostały wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników.

Uchwała zgromadzenia wspólników o podziale zysku musi wskazywać na jaki, bądź jakie cele zysk ma być przeznaczony. W uchwale należy także określić w jakiej części zysk uzyskany przez spółkę ma być przeznaczona na wypłatę dywidend wspólników. Uchwałę o podziale zysku powinna poprzedzać uchwała o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy. Zarząd spółki z o.o. przedstawia na zgromadzeniu wspólników wnioski co do przeznaczenia zysku na określone cele.

Art. 219 § 3 ksh stanowi, że do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należy ocena sprawozdań, o których mowa w art. 231 § 2 pkt 1, w zakresie ich zgodności z księgami i dokumentami, jak i ze stanem faktycznym, oraz wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty, a także składanie zgromadzeniu wspólników corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny. Biorąc powyższe pod uwagę, jeżeli w spółce została ustanowiona rada nadzorcza lub komisja rewizyjna, wówczas na zgromadzeniu wspólników (na którym ma zostać podjęta uchwała o podziale zysku) przedstawia się także opinie tych organów dotyczące wniosków zarządu.

Wspólnicy spółki decydując o przeznaczeniu zysku, mogą go również przekazać na dalszy rozwój przedsiębiorstwa, tym samym przekazując go na konkretne przedsięwzięcia mają bezpośredni wpływ na bieżącą działalność spółki. Jeżeli wspólnicy zdecydują, że cały zysk zostanie przeznaczony na inne cele, niż wypłata dywidendy, wówczas roszczenie o wypłatę dywidendy nie powstaje w ogóle.

Kompetencja zgromadzenia wspólników do decydowania o przeznaczeniu rocznego zysku spółki może natrafiać na pewne ograniczenia. W tym przypadku wspólnicy nie mają nieograniczonej kompetencji. Jeżeli w spółce wielokrotnie dojdzie do podjęcia decyzji o wyłączeniu zysku od podziału (nieuzasadnionych sytuacją gospodarczą i ekonomiczną spółki), wówczas takie zachowanie może zostać uznane za działanie mające na celu pokrzywdzenie wspólników. W tej kwestii wypowiedział się także Sąd Najwyższy, w wyroku z dnia 6 marca 2009 r (sygn. akt II CSK 522/08), wskazując, że uchwała zgromadzenia wspólników przeznaczająca cały zysk roczny na kapitał zakładowy może być kwalifikowana, jako krzywdząca wspólnika w relacji do spółki, jeśli powoduje długotrwałe wyłączenie zysku z podziału, kiedy kapitał zapasowy i kapitał rezerwowy są już bardzo znaczne, a brak oznak dekoniunktury w branży, który usprawiedliwiałby dalsze kumulowanie środków w spółce, przyjęcie takiej polityki rozwojowej, której następstwem jest stałe przeznaczanie zysku na cele rozwojowe albo przeinwestowanie, czy też prowadzi do transferowania zysku do innych spółek, w których pozostali wspólnicy nie mają udziałów, przyznanie dywidendy tylko niektórym wspólnikom.

Zysk, który uchwałą wspólników został przeznaczony na wypłaty dywidendy dzieli się między wspólników w stosunku do posiadanych przez nich udziałów. Umowa spółki może oczywiście stanowić inaczej, bowiem zgodnie z art. 174 § 3 ksh umowa spółki może przewidywać możliwość występowania udziałów uprzywilejowanych co do dywidendy.

Zgodnie z art. 191 § 2 ksh umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może przewidywać odmienne zasady podziału zysku w spółce. Umowa spółki może przede wszystkim wyłączać kompetencje wspólników do podjęcia uchwały w sprawie podziału zysku. Na tą kwestię wyraźnie wskazuje art. 231 § 2 pkt ksh. Umowa spółki może przewidywać pewne szczegółowe zasady przeznaczenia zysku, w ten sposób, że umowa spółki będzie wyraźnie wskazywać na co zysk zostanie przeznaczony. W ten sposób wspólnicy spółki z o.o. od początku istnienia spółki mają pewność w jakiej części będą partycypowali w zysku.

Na gruncie art. 191 § 3 ksh, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zysk przypadający wspólnikom dzieli się w stosunku do udziałów. Zmiana tej proporcji może być dokonana w umowie spółki poprzez wprowadzenie udziałów uprzywilejowanych co do dywidendy. Kodeks spółek handlowych nie tylko wprost dopuszcza możliwość ustanowienia udziałów uprzywilejowanych, ale także ustanawia górne granice uprzywilejowania co do głosu, jak i co do dywidendy. I tak, art.  196 ksh wskazuje, że na udział uprzywilejowany w zakresie dywidendy można przyznać uprawnionemu dywidendę, która przewyższa nie więcej niż o połowę dywidendę przysługującą udziałom nieuprzywilejowanym (dywidenda uprzywilejowana). Udziały uprzywilejowane w zakresie dywidendy nie korzystają z pierwszeństwa zaspokojenia przed pozostałymi udziałami, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

W praktyce, jeśli występuje uprzywilejowanie co do wysokości dywidendy, wówczas umowa spółki wskazuje na pewien ułamek lub procent, o jaki wyższa będzie dywidenda. Dopuszczalnym zabiegiem jest również określenie w umowie spółki z o.o. pewnej minimalnej kwoty (wysokości dywidendy), jaka przypada na udziały uprzywilejowane. Uprzywilejowanie co do dywidendy, w przeciwieństwie do uprzywilejowania co do głosu (które dotyczy tylko udziałów o równej wartości nominalnej) może dotyczyć zarówno udziałów o równej, jak i nierównej wartości nominalnej.

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie tylko istnieje możliwość uprzywilejowania udziałów, umowa spółki może przewidywać pewne konkretne korzyści, jakie otrzyma dany wspólnik. Te szczególne korzyści przyznane wspólnikowi mogą dotyczyć również dywidendy.

Przepis art. 192 ksh wskazuje, że kwota przeznaczona do podziału między wspólników nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału. Kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty, udziały własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub umową spółki powinny być przekazane z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe.

Powyższy przepis wskazuje, że poza zyskiem uzyskanym w ostatnim roku obrotowym, na wypłatę dywidendy można przeznaczyć zysk niepodzielony w poprzednich latach obrotowych. Na wypłatę dywidendy można także przeznaczyć kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych.

Ustawy oraz umowa spółki mogą stanowić źródło zakazu podziału środków zgromadzonych na innych niż kapitał zakładowy funduszy. Ustawa o rachunkowości w art. 31 ust. 4 zawiera taki zakaz w odniesieniu do kapitału utworzonego z aktualizacji wyceny środków trwałych. W ramach spółki z ograniczoną odpowiedzialnością możemy wyróżnić fundusze, które należy utworzyć obligatoryjnie, jak i fundusze fakultatywne (więcej przeczytasz tutaj).

Kwota, która ma zostać przeznaczona na wypłatę dywidendy może zostać powiększona o kwoty przeniesione z kapitału zapasowego. Art. 153 § 3 ksh wskazuje, że udziały nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej. Jeżeli udział jest obejmowany po cenie wyższej od wartości nominalnej, nadwyżkę przelewa się do kapitału zapasowego. Tak jak wspomniałem wcześniej, kwota przeznaczona do podziału może zostać powiększona o kwoty pochodzące z innych kapitałów, ale tylko utworzonych z zysku spółki. Niedopuszczalna jest zatem wypłata dywidendy ze środków pochodzących z kapitału zapasowego, których źródłem jest nadwyżka wkładów ponad wartość nominalną objętych udziałów. Tego typu wypłata byłaby sprzeczna z art. 189 § 1 ksh, bowiem w czasie trwania spółki nie wolno zwracać wspólnikom wniesionych wkładów tak w całości, jak i w części.

Określając kwotę, która może zostać  w spółce (w danym roku obrotowym) przeznaczona do podziału między wspólników, od sumy zysku za ostatni rok obrotowy oraz od kwot przeniesionych z kapitałów zapasowych i rezerwowych musimy odjąć pewne wartości, tj.:

1. niepokryte straty (wszystkie niepokryte straty, w tym straty z poprzednich lat obrotowych);
2. udziały własne;
3. kwoty, które na podstawie ustawy lub umowy spółki (pochodzące z zysku za ostatni rok obrotowy) powinny zostać przekazane na kapitał zapasowy lub kapitały rezerwowe;
4. zaliczki wypłacone na poczet dywidendy (o ile takie zaliczki zostały wypłacone stosownie do art. 195 ksh).

Obliczona w ten sposób (stosownie do art. 192 ksh) kwota stanowi maksymalną wartość, która może zostać przeznaczona na wypłatę dywidendy.

Należy także zwrócić uwagę na jeszcze jeden istotny przepis, bowiem zgodnie z art. 191 § 4 w przypadku, gdy koszty prac rozwojowych zakwalifikowanych jako aktywa spółki nie zostały całkowicie odpisane, nie można dokonać podziału zysku odpowiadającego równowartości kwoty nieodpisanych kosztów prac rozwojowych, chyba że kwota kapitałów rezerwowych i zapasowych dostępnych do podziału i zysków z lat ubiegłych jest co najmniej równa kwocie kosztów nieodpisanych.

Stosownie do art. 193 § 1 ksh uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są wspólnicy, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku. Z tego przepisu wyraźnie wynika, że uprawnionymi do dywidendy są osoby, które posiadają status wspólnika w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku. Nie ma przy tym najmniejszego znaczenia fakt, że dana osoba była wspólnikiem w roku obrotowym, za który wypłacany jest zysk. Wraz ze zbyciem udziału dochodzi do przejścia wszystkich praw z nim związanych, w tym prawa do zysku.

Art. 231 § 2 pkt. 2 stanowi, że przedmiotem obrad zwyczajnego zgromadzenia wspólników powinno być powzięcie uchwały o podziale zysku albo pokryciu straty, jeżeli zgodnie z art. 191 § 2 sprawy te nie zostały wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników.

Umowa spółki może upoważniać zgromadzenie wspólników do określenia dnia, według którego ustala się listę wspólników uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy (dzień dywidendy). Dzień dywidendy wyznacza się w ciągu dwóch miesięcy od dnia powzięcia uchwały o podziale zysku (wynikającego z rocznego sprawozdania finansowego i przeznaczonego do podziału). Jeżeli uchwała wspólników nie określa dnia dywidendy, dniem dywidendy jest dzień powzięcia uchwały o podziale zysku. Dywidendę wypłaca się w dniu określonym w uchwale wspólników. Jeżeli uchwała wspólników takiego dnia nie określa, dywidenda jest wypłacana niezwłocznie po dniu dywidendy.

Osoby uprawnione do dywidendy ustala się zgodnie z wpisami do księgi udziałów. W tym przypadku należy brać pod uwagę także art.  187 § 1 ksh, zgodnie z którym o przejściu udziału, jego części lub ułamkowej części udziału na inną osobę oraz o ustanowieniu zastawu lub użytkowania udziału zainteresowani zawiadamiają spółkę, przedstawiając dowód przejścia bądź ustanowienia zastawu lub użytkowania. Przejście udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz ustanowienie zastawu lub użytkowania jest skuteczne wobec spółki od chwili, gdy spółka otrzyma od jednego z zainteresowanych zawiadomienie o tym wraz z dowodem dokonania czynności.

Z chwilą zawiadomienia o przejściu udziałów po stronie zarządu spółki z o.o. powstaje obowiązek zmian w księdze udziałów oraz zgłoszenia nowej listy wspólników do KRS. Skuteczność przejścia udziału (lub jego części) względem spółki następuje z chwilą jej zawiadomienia, nie ma tutaj znaczenia chwila dokonania wpisu w księdze udziałów. Roszczenie o wypłatę dywidendy powstanie po stronie nabywcy udziałów, jeżeli nastąpiło zawiadomienie spółki o ich przejściu. Oczywiście trzeba pamiętać, że takie zawiadomienie powinno nastąpić najpóźniej w dniu dywidendy.

Roszczenie o wypłatę dywidendy powstaje w momencie podjęcia uchwały o podziale zysku i przeznaczenia określonej kwoty na wypłatę dywidendy. Umowa spółki może przewidywać inne zasady podziału zysku w spółce. Umowa spółki z o.o. może przewidywać, że dywidenda będzie zrealizowana jako świadczenie niepieniężne. Jeżeli umowa spółki nie przewiduje możliwości realizacji dywidendy w postaci świadczenia niepieniężnego (a wspólnicy chcieliby zastąpić świadczenie pieniężne na świadczenie innego rodzaju), wówczas można zastosować przepis art. 453 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem (konstrukcja datio in solutum), jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa.

Jeżeli umowa spółki nie określa miejsca wypłaty dywidendy można skorzystać z konstrukcji przewidzianej przez art. 454 kc. Dywidenda najczęściej przybiera postać świadczenia pieniężnego (czyli dług oddawczy), dlatego jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone świadczenie powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub siedzibie wierzyciela (wspólnika). Ze względów praktycznych wspólnicy najczęściej decydują się (w umowie spółki) na inne miejsce wypłaty dywidendy, np. wskazując, że wypłaty będą dokonywane w siedzibie spółki.

Oczywiście roszczenie o wypłatę dywidendy może być przedmiotem cesji oraz potrącenia.