Witam Cię serdecznie na moim blogu – Zoo w świecie spółek !
Dzisiaj kolejna część dotycząca odpowiedzialności członków organów i likwidatorów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Zapraszam do lektury!
Odpowiedzialność na zasadach ogólnych
Kodeks spółek handlowych w artykułach od 291 do 299 wprowadza szczególne zasady odpowiedzialności w porównaniu do tych wynikających z przepisów Kodeksu cywilnego. Nie oznacza to jednak, że nie możemy wystąpić z żądaniem naprawienia szkody na zasadach ogólnych w przypadkach, które wykraczają poza te szczególne uregulowane w Kodeksie spółek handlowych. Zasada ta została wprowadzona w art. 300 k.s.h., który stanowi, że przepisy art. 291-299 nie naruszają praw wspólników oraz osób trzecich do dochodzenia naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Dzięki temu wspólnicy oraz osoby trzecie w razie wyrządzenia im szkody przez funkcjonariuszy spółki, mogą żądać jej naprawienia na podstawie ogólnych zasad odpowiedzialności cywilnej, uregulowanej w Kodeksie cywilnym.
Dzięki temu członkowie organów spółki oraz jej likwidatorzy mogą ponosić odpowiedzialność osobistą wobec wspólników lub osób trzecich, w przypadku gdy swoim zachowaniem wyrządzą im szkodę. Odpowiedzialność ta najczęściej przybiera postać odpowiedzialności odszkodowawczej przewidzianej w art. 415 i n. Kodeksu cywilnego. Do przesłanek omawianej odpowiedzialności zalicza się:
- zawinione zachowanie funkcjonariusza spółki, związane z jej funkcjonowaniem,
- powstanie szkody,
- oraz związek przyczynowy między takim zachowaniem, a szkodą.
Przykładem może tutaj być sytuacja, w której członkowie zarządu zawarli umowę w imieniu spółki bez wymaganej prawem uchwały wspólników. Wówczas, jeżeli umowa taka nie zostanie przez spółkę potwierdzona jest nieważna na mocy art. 17 § 1 k.s.h. Kontrahent w takim wypadku może dochodzić naprawienia wyrządzonej mu szkody.
Inny przypadek to sytuacja, kiedy członkowie zarządu dokonają wypłaty dywidendy sprzecznie z treścią uchwały zgromadzenia wspólników w tej sprawie. W tym przypadku wspólnik może dochodzić naprawienia wyrządzonej mu w ten sposób szkody.
Jeżeli likwidatorzy dokonają podziału majątku spółki pomimo niezaspokojenia znanych im wierzycieli spółki, a wierzyciele poniosą w związku z tym szkodę, mogą dochodzić jej naprawienia.
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z łączeniem się spółek
Kolejny szczególny rodzaj odpowiedzialności członków organów spółki z o.o. wobec jej wspólników przewidują przepisy art. 512 § 1 oraz art. 526 § 1 k.s.h. Pierwszy z powołanych przepisów ma zastosowanie w przypadku łączenia się spółek kapitałowych, drugi w sytuacji łączenia się spółek z udziałem spółek osobowych. Na podstawie tych przepisów członkowie zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej oraz likwidatorzy (jeżeli połączenie dokonywane jest w fazie likwidacji) łączącej się spółki z o.o. odpowiadają wobec jej wspólników solidarnie za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem, które pozostaje w sprzeczności z prawem lub postanowieniami umowy spółki – chyba że nie ponoszą winy.
Odpowiedzialność dotyczy osób, które pełniły powyższe funkcje w trakcie procesu łączeniowego – niezależnie od sposobu połączenia spółki. Warto zaznaczyć, że odpowiedzialność ta obejmuje funkcjonariuszy wszystkich uczestniczących w połączeniu spółek. Nie ma znaczenia, że w późniejszym czasie osoba ta zaprzestała pełnienia takiej funkcji. Jeżeli w trakcie dochodziło do zmian w składzie osobowym powyższych organów, odpowiedzialność obejmuje wszystkie osoby, które takie funkcje pełniły.
Przykładowo, Pan X był członkiem zarządu spółki przejmowanej w okresie dokonywania tzw. czynności przygotowawczych. Następnie został on odwołany po sporządzeniu planu połączenia. Na jego miejsce do zarządu został powołany Pan Y, który pełnił swoją funkcję do momentu wpisu połączenia do rejestru oraz wykreślenia z rejestru spółki przejmowanej, powodującego jej rozwiązanie. Wpis nastąpił 18 września 2018 r. Powództwo o naprawienie szkody wytoczono 18 października 2018 r. Jeżeli odpowiedzialność za powstanie szkody ponoszą zarówno Pan X, jak i Pan Y, pozwanymi mogą być obaj, mimo że pełnili funkcję członków zarządu w różnym czasie.
Osobami uprawnionymi do dochodzenia naprawienia szkody są wspólnicy łączącej się spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Jeżeli mamy do czynienia z łączeniem się tylko i wyłącznie spółek z o.o. lub spółek z o.o. ze spółkami akcyjnymi, uprawnionymi do żądania naprawienia szkody są wszyscy wspólnicy tych spółek i mogą oni dochodzić swoich roszczeń od funkcjonariuszy każdej z łączących się spółek. W przypadku łączenia się spółki z o.o. ze spółką osobową, naprawienia szkody mogą żądać tylko wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Na przykład dochodzi do łączenia się „A” spółki z o.o. i „B” spółki z o.o. Naprawienia szkody mogą żądać:
- wspólnicy spółki „A” od jej funkcjonariuszy,
- wspólnicy spółki „B” od jej funkcjonariuszy,
- wspólnicy spółki „A” od funkcjonariuszy spółki „B”,
- wspólnicy spółki „B” od funkcjonariuszy spółki „A”.
Drugi z podanych wyżej przypadków połączenia dotyczy połączenia przez przejęcie „C” spółki z o.o. i „Kowalski” – spółka jawna (czyli połączenie spółki z o.o. ze spółką osobową). Jak wspomniałem powyżej naprawienia szkody od funkcjonariuszy spółki „C” mogą żądać tylko wspólnicy tej spółki.
Odpowiedzialność funkcjonariuszy spółki jest solidarna, co oznacza, że wspólnik może dochodzić swojego roszczenia od jednej z zobowiązanych osób, kilku z nich lub wszystkich (według swojego wyboru). Jednak, jeżeli jedna z zobowiązanych osób zaspokoi w całości jego roszczenia, zwalnia pozostałych. Funkcjonariusz ten może natomiast żądać od pozostałych zobowiązanych zwrotu przypadających na nich części świadczenia – czyli tzw. roszczenie regresowe.
Odpowiedzialność członków organów i likwidatorów za szkody wyrządzone w toku postępowania łączeniowego jest odpowiedzialnością odszkodowawczą deliktową, opartą na zasadzie winy. Oznacza to, że podstawą odpowiedzialności jest zawinione zachowanie funkcjonariuszy spółki. Szczególną cechą tej odpowiedzialności jest przyjęcie zasady domniemania. Cechą istotną odpowiedzialności jest dojście połączenia do skutku. Dlatego też wspólnik może żądać naprawienia szkody dopiero po dniu połączenia. Jeżeli do połączenia nie dojdzie, działania lub zaniechania członków organów i likwidatorów nie doprowadzą do powstania szkody.
Zwolnienie się od odpowiedzialności przez członka organu lub likwidatora wymaga wykazania przez niego braku winy, czyli dołożenia wymaganej od niego staranności przy dokonywaniu czynności w toku postępowania łączeniowego. Brak winy można uzasadniać obiektywną niemożnością wpłynięcia na podejmowane czynności; podziałem obowiązków między członków na podstawie umowy spółki lub regulaminu, czy podstępnym zatajeniem istotnych okoliczności przez pozostałych członków.
Roszczenia przysługujące wspólnikowi o naprawienie szkody przedawniają się z upływem trzech lat od dnia ogłoszenia o połączeniu. Termin przedawnienia biegnie od dnia ogłoszenia o połączeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z podziałem spółki
Kolejnym szczególnym przepisem wprowadzającym odpowiedzialność członków organów spółki z o.o. wobec wspólników jest art. 548 § 1 k.s.h. Przepis ten stanowi, że członkowie zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej oraz likwidatorzy spółek uczestniczących w podziale odpowiadają wobec wspólników tych spółek solidarnie za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem, sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy albo statutu spółki, chyba że nie ponoszą winy.
Odpowiedzialność odnosi się do osób, które pełniły powyższe funkcje w toku procesu podziałowego, niezależnie od sposobu jego przeprowadzenia. Odpowiedzialność obejmuje funkcjonariuszy wszystkich uczestniczących w podziale spółek (spółki dzielonej, spółek przejmujących, czy nowo powstałych). Osoby pełniące funkcję członka organu lub likwidatora spółki uczestniczącej w podziale ponoszą odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z podziałem, nawet jeżeli spółka, w której sprawowali funkcję przestała istnieć lub nawet jeżeli przestali taką funkcję pełnić.
Uprawnionymi do dochodzenia naprawienia szkody są wspólnicy uczestniczących w podziale spółek. Wspólnik każdej ze spółek uczestniczących w podziale może żądać naprawienia szkody od funkcjonariusza każdej z tych spółek. Odpowiedzialność członków organów i likwidatorów w tym przypadku także jest odpowiedzialnością solidarną, opartą na zasadzie winy i tutaj również przyjmuje się domniemanie winy. Cechą szczególną tej odpowiedzialności jest jej uzależnienie od dojścia do skutku podziału. Roszczenie wspólnika o naprawienie szkody przedawnia się z upływem trzech lat o dnia ogłoszenia o podziale w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z przekształceniem się spółki lub przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną
W kontekście przekształceń spółek, przepis art. 568 § 1 k.s.h. wprowadza szczególną podstawę odpowiedzialności. Zgodnie z tym przepisem, osoby działające za spółkę przekształcaną odpowiadają solidarnie wobec spółki, wspólników oraz osób trzecich za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem, sprzecznym z prawem albo postanowieniami umowy lub statutu spółki, chyba że nie ponoszą winy.
Natomiast w przypadku przekształcenia przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną w spółkę kapitałową, to zgodnie z art. 58410 § 1 k.s.h. osoby działające za przedsiębiorcę przekształcanego odpowiadają solidarnie wobec tego przedsiębiorcy, spółki, wspólników oraz osób trzecich za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem, sprzecznym z prawem albo postanowieniami umowy lub statutu spółki, chyba że nie ponoszą winy.
Osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą, również odpowiada wobec spółki, wspólników oraz osób trzecich za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem, sprzecznym z prawem albo postanowieniami umowy lub statutu spółki, chyba że nie ponosi winy.
Odpowiedzialność na gruncie art. 568 § 1 k.s.h ponoszą osoby działające za spółkę w toku postępowania przekształceniowego. W odniesienia do spółki z o.o. pod tym pojęciem należy rozumieć działania członków jej organów i likwidatorów, pełnomocników oraz prokurentów. W przypadku przekształcenia przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, czynności dotyczących przekształcenia dokonuje ta osoba fizyczna. Pod pojęciem osób działających za tego przedsiębiorcę można rozumieć również jego pełnomocników, pracowników umocowanych do działania w jego imieniu czy osoby zarządzające przedsiębiorstwem na podstawie innego stosunku prawnego, które zostały również umocowane do reprezentowania przedsiębiorcy.
Katalog podmiotów uprawnionymi do żądania naprawienia szkody w tym przypadku został określony szeroko i obejmuje: spółkę, wspólników i osoby trzecie. Pojęcie spółki odnosi się do spółki przekształcanej (przed przekształceniem), a następnie przekształconej (po przekształceniu). W przypadku przekształcenia przedsiębiorcy, termin ten można odnieść tylko do spółki przekształconej. Przez wspólników należy rozumieć każdego wspólnika spółki ulegającej przekształceniu. W odniesieniu do przekształcenia przedsiębiorcy termin te odnosi się tylko do wspólników spółki przekształconej, a osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą przekształcanym staje się jedynym wspólnikiem takiej spółki. Osoby trzecie to wszelkie inne podmioty, poza wspólnikami, które poniosły szkodę na skutek bezprawnych zachowań osób działających za spółkę – przede wszystkim kontrahenci.
Odpowiedzialność osób, które działały za przekształcaną spółkę z o.o. lub przekształcanego jednoosobowego przedsiębiorcę jest solidarna. Również w tym przypadku pojawia się domniemanie winy, a odpowiedzialność uzależniona jest od tego, czy przekształcenie dojdzie do skutku.
