Ustanowienie zastawu na udziale w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością

Witam Cię serdecznie na moim blogu – Zoo w świecie spółek !

 

Udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością są zbywalnymi prawami majątkowymi, dlatego też mogą zostać obciążone ograniczonymi prawami rzeczowymi w celu zabezpieczenia wierzytelności. Do ograniczonych praw rzeczowych, którymi można obciążyć udziały w spółce z o.o. zaliczamy m.in. zastaw oraz zastaw rejestrowy. W przypadku zastawu na prawach uregulowanego w Kodeksie cywilnym zastosowanie znajdą odpowiednio przepisy traktujące o zastawie na rzeczach.

Zastaw jest ograniczonym prawem rzeczowym, które służy zabezpieczeniu oznaczonej wierzytelności. Z treści tego prawa dla wierzyciela wynika uprawnienie dochodzenia zaspokojenia się z przedmiotu zastawu bez względu na to, czyją własnością stała się rzecz (prawo) i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi wierzyciela rzeczy, z wyjątkiem tych, którym z mocy ustawy przysługuje szczególne pierwszeństwo.

Zastaw jest prawem o charakterze akcesoryjnym, dlatego też wymogiem jego ustanowienia jest istnienie ważnej wierzytelności. Z drugiej strony ustawodawca dopuszcza także ustanowienie zastawu dla zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej. Zastaw rejestrowy może zabezpieczać jedynie wierzytelności pieniężne wyrażone w pieniądzu polskim lub w walucie obcej.

W obu przypadkach, zarówno przy zastawie zwykłym, jak i rejestrowym mamy obowiązek oznaczenia wierzytelności, która będzie zabezpieczona zastawem. Oznaczenie wierzytelności polega na wskazaniu stosunku prawnego, z którego ona pochodzi w stopniu pozwalającym na określenie odpowiedzialności dłużnika. Jeżeli mamy do czynienia z zastawem rejestrowym musimy oznaczyć zarówno wysokość wierzytelności, jak i stosunek prawny, z którego dana wierzytelność wynika, bądź najwyższą sumę zabezpieczenia, gdy zabezpieczamy wierzytelność przyszłą lub warunkową o wysokości nieustalonej w chwili zawarcia umowy.

Zgodnie z akcesoryjnym charakterem zastawu przeniesienie wierzytelności, którą zabezpiecza pociąga za sobą przeniesienie zastawu. Przeniesienie samej wierzytelności z wyłączeniem zastawu spowoduje jego wygaśnięcie. Na gruncie art. 323 Kodeksu cywilnego przeniesienie samego zastawu, bez zabezpieczonej wierzytelności nie jest możliwe.

Jeżeli zdecydujemy się na ustanowienie zastawu musimy zawrzeć umowę pomiędzy właścicielem rzeczy lub uprawnionym z tytułu obciążonego prawa (zastawca), a wierzycielem (zastawnik). Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów wprowadziła podmiotowe ograniczenie kręgu zastawników. Na podstawie art. 1 przywołanej ustawy, zastaw rejestrowy można ustanowić w celu zabezpieczenia wierzytelności:

1. Skarbu Państwa i innej państwowej osoby prawnej;
2. jednostki samorządu terytorialnego, także związków jednostek samorządu terytorialnego oraz innych gminnych, powiatowych i wojewódzkich osób prawnych;
3. banku krajowego i zagranicznego;
4. osoby prawnej, której określonym w ustawie celem jest udzielanie pożyczek i kredytów;
5. międzynarodowej organizacji finansowej, której RP jest członkiem;
6. innego podmiotu prowadzącego działalność na terytorium RP;
7. posiadaczy obligacji wyemitowanych na podstawie ustawy o obligacjach oraz innych papierów dłużnych wyemitowanych na podstawie odpowiednich aktów prawnych obowiązujących w krajach należących do OECD;
8. funduszu sekurytyzacyjnego w rozumieniu ustawy o funduszach inwestycyjnych.

Przechodząc na grunt spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, przedmiotem zastawu jest udział rozumiany jako prawo wspólnika. Dopuszcza się także obciążenie zastawem ułamkowej części udziału, natomiast przedmiotem zastawu nie może być część udziału.

Zastawu na udziale nie można ustanowić przed zarejestrowaniem spółki, zgodnie z art. 16 Kodeksu spółek handlowych. To samo dotyczy nowo utworzonych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym, przed wpisem podwyższenia do rejestru.

Teraz przejdźmy do formy ustanowienia zastawu. Otóż art. 180 Kodeksu spółek handlowych wskazuje, że ustanowienie zastawu na udziale wymaga zachowania formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Po ustanowieniu zastawu na stronach (zastawniku lub zastawcy) ciąży obowiązek zawiadomienia spółki oraz przedstawienie dowodu dokonania czynności. Zwykle będzie to umowa o ustanowienie zastawu. Niezawiadomienie spółki o ustanowieniu zastawu powoduje bezskuteczność zastawu jedynie wobec spółki. Fakt ustanowienia zastawu odnotowuje się w księdze udziałów oraz na liście wspólników.

Natomiast zastaw rejestrowy wymaga zawarcia umowy pomiędzy osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawca – wspólnik), a wierzycielem (zastawnikiem) oraz dokonania wpisu do rejestru zastawów. W tym przypadku zastaw powstanie dopiero z chwilą dokonania wpisu do rejestru zastawów, ponieważ wpis ma charakter konstytutywny. Umowa zastawnicza w przypadku zastawu rejestrowego powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. Ustanowienie zastawu rejestrowego na udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie wymaga zachowania formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.

Umowa zastawnicza powinna zawierać co najmniej określenie:

1. daty zawarcia umowy;
2. imienia i nazwiska (nazwy) oraz miejsca zamieszkania (siedziby) i adresu zastawnika, zastawcy oraz dłużnika, o ile nie jest on zastawcą;
3. przedmiotu zastawu w sposób odpowiadający jego właściwościom;
4. wierzytelności zabezpieczonej zastawem – oznaczenie stosunku prawnego, z którego wierzytelność wynika lub może wynikać i najwyższej sumy zabezpieczenia.

Wpisu do rejestru zastawów sąd dokonuje na wniosek zastawnika lub zastawcy. Do wniosku dołącza się umowę zastawniczą albo umowę, z której wynika nabycie przedmiotu zastawu wraz z zastawem rejestrowym, bądź nabycie udziału we współwłasności przedmiotu zastawu lub inny dokument stanowiący podstawę wpisu. Wniosek o wpis składa się na urzędowym formularzu. Wniosek można także złożyć drogą elektroniczną, z tym że taki wniosek należy opatrzyć bezpiecznym podpisem elektronicznym, weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.

Konstruując umowę o ustanowienie zastawu na udziale w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością musimy pamiętać o elementach, które taka umowa powinna zawierać. Umowa powinna obejmować następujące elementy:

1. datę zawarcia umowy;
2. oznaczenie zastawcy i zastawnika;
3. oznaczenie liczby i wartości udziałów, które mają być przedmiotem zastawu;
4. oświadczenie zastawcy o tym, czy udziały są obciążone prawem osób trzecich;
5. oznaczenie wysokości wierzytelności wraz ze wskazaniem stosunku prawnego, z którego ta wierzytelność wynika;
6. oświadczenie zastawcy o ustanowieniu zastawu na posiadanych przez niego udziałach w spółce;
7. postanowienie dotyczące prawa pobierania pożytków przynoszących przez udziały;
8. postanowienie dotyczące wykonywania prawa głosu w spółce, jeżeli umowa spółki dopuszcza taką możliwość.

Skutkiem ustanowienia zastawu na udziale jest możliwość zaspokojenia się zastawnika z przedmiotu zastawu z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi zastawcy. Ustanowienie zastawu nie wpływa natomiast na możliwość rozporządzania udziałem przez wspólnika, ponieważ zastawnik ma pierwszeństwo zaspokojenia niezależnie od tego, na kogo dokonano przeniesienia prawa obciążonego zastawem. Przy zastawie rejestrowym istnieje możliwość  dokonania zastrzeżenia, zgodnie z którym zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że do momentu wygaśnięcia zastawu rejestrowego nie dokona zbycia lub obciążenia przedmiotu zastawu. Jednak w tym przypadku zbycie lub obciążenie przedmiotu zastawu będzie ważne, jeżeli osoba na rzecz której dokonano zbycia lub obciążenia, w chwili zawarcia umowy nie wiedziała i przy zachowaniu należytej staranności nie mogła wiedzieć o tym zastrzeżeniu.

Jeżeli wspólnik/zastawca dokonał zbycia lub obciążenia przedmiotu zastawu wbrew umownemu zastrzeżeniu, wierzyciel/zastawnik może zażądać natychmiastowego zaspokojenia swojej wierzytelności zabezpieczonej zastawem.

Przepis art. 187 § 2 Kodeksu spółek handlowych wskazuje na możliwość wykonywania prawa głosu przez zastawnika, jeżeli umowa spółki będzie przewidywać taką możliwość. Przyznanie prawa głosu jest skuteczne wobec spółki od chwili jej zawiadomienia i podlega ujawnieniu w księdze udziałów. Od tego momentu zarząd spółki ma obowiązek powiadamiania zastawnika o terminach zgromadzeń wspólników. Zastawnik na podstawie umowy zastawniczej może być pozbawiony możliwości wykonywania prawa głosu, nawet jeżeli umowa spółki taką możliwość będzie dopuszczać. W umowie zastawniczej można dokonać zapisu, zgodnie z którym prawo głosu z zastawionych udziałów będzie przysługiwało nadal zastawcy. Jeżeli umowa zastawnicza milczy co do prawa głosu, podmiotem uprawnionym do wykonywania prawa głosu będzie obciążający udział wspólnik.

Przepisy Kodeksu spółek handlowych poza prawem wykonywania głosu w spółce, nie przewidują możliwości wykonywania przez zastawnika innych uprawnień wynikających z udziału.

W trakcie funkcjonowania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może zdarzyć się tak, że prawa udziałowe wygasną na skutek ich umorzenia lub likwidacji spółki, wówczas zastaw na udziale przechodzi na roszczenie o wynagrodzenie za umorzone udziały lub roszczenie o wypłatę kwoty likwidacyjnej. Zaspokojenia z obciążonego zastawem udziału dokonuje się według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym.

Umowę o ustanowienie zastawu można rozwiązać poprzez złożenie zgodnego oświadczenia woli stron. Umowa może także zostać rozwiązana na skutek ziszczenia się warunku rozwiązującego lub nadejścia zastrzeżonego w umowie zastawniczej terminu końcowego. Wygaśnięcie zastawu następuje także na skutek zrzeczenia się prawa przez zastawnika poprzez złożenie przez niego oświadczenia woli uprawnionemu z udziału. Przy zastawie rejestrowym zastawnik lub zastawca powinien złożyć wniosek o wykreślenie zastawu. Wygaśnięcie zastawu powoduje także konfuzja, czyli fakt nabycia udziału przez zastawnika lub cesja zabezpieczonej wierzytelności na zastawcę. Zastaw wygasa również na skutek wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej zastawem oraz na skutek przeniesienia wierzytelności z wyłączeniem zastawu.