Witam Cię serdecznie na moim blogu – Zoo w świecie spółek !
W dzisiejszym odcinku opowiem o dziedziczeniu oraz umorzeniu udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.
Z racji tego, że udziały w spółce z o.o. są zbywalnymi prawami majątkowymi, podlegają również dziedziczeniu. W miejsce zmarłego wspólnika do spółki mogą wstąpić jego spadkobiercy, chyba że umowa spółki wyłącza lub ogranicza wstąpienie spadkobierców. W przypadku kiedy umowa spółki nie zawiera żadnych postanowień odnoszących się do kwestii dziedziczenia, wówczas udziały zmarłego wspólnika podlegają dziedziczeniu ustawowemu lub testamentowemu.
O przejściu udziału na spadkobierców powinno się zawiadomić spółkę. Dowodem przejścia udziałów będzie m.in. postanowienie o nabyciu spadku, umowa o nabycie spadku, umowa o dział spadku, bądź postanowienie sądu o dziale spadku. Spadkobiercy nie muszą składać żadnego oświadczenia o przystąpieniu do spółki, ponieważ z mocy prawa stają się jej wspólnikami.
W przypadku dziedziczenia ustawowego, zwykle udział będzie przysługiwał więcej niż jednemu spadkobiercy. W tej sytuacji spadkobiercy muszą wskazać wspólnego przedstawiciela, który będzie wykonywał ich prawa w spółce. Poza tym spadkobiercy odpowiadają solidarnie za świadczenia związane z udziałem. Jeżeli nie wskazali oni wspólnego przedstawiciela, wówczas oświadczenia spółki mogą być składane wobec któregokolwiek ze współuprawnionych. Trzeba podkreślić, że taki stan rzeczy jest przejściowy i trwa do momentu działu spadku, kiedy to udziały zostaną podzielone pomiędzy spadkobierców, bądź przyznane tylko jednemu z nich.
W przypadku dziedziczenia udziałów kodeks spółek handlowych daje możliwość dokonania w umowie spółki z o.o. określonych wyłączeń lub ograniczeń, odnoszących się do:
- wstąpienia do spółki spadkobierców wspólnika;
- podziału udziałów, w przypadku gdy zmarły wspólnik miał więcej niż jeden udział;
- podziału udziału, w przypadku gdy zmarły wspólnik dysponował tylko jednym udziałem.
Postanowienie dotyczące wyłączenia lub ograniczenia wstąpienia do spółki spadkobierców zmarłego wspólnika może zostać zamieszczone w umowie pierwotnej bądź na skutek późniejszych jej zmian, ale wówczas wymaga to zgody wspólnika, którego spadkobierców takie ograniczenie lub wyłączenie ma dotyczyć. Wyłączenie możliwości wstąpienia do spółki powinno dotyczyć wszystkich spadkobierców zmarłego wspólnika. Zawężenie takiego postanowienia umownego tylko do jednej określonej osoby lub grupy spadkobierców, powinno być traktowane jako ograniczenie.
Umowa spółki może zawierać postanowienie, że w przypadku śmierci jednego ze wspólników, jego udziały nabędą pozostali wspólnicy albo że ulegną one umorzeniu. W sytuacji wyłączenia lub ograniczenia wstąpienia do spółki spadkobierców, umowa spółki powinna określać warunku spłaty niewstępujących do spółki spadkobierców. Jeżeli warunki spłaty nie zostaną określone, spowoduje to bezskuteczność wyłączenia/ograniczenia.
Oprócz możliwości wyłączenia, czy też ograniczenia możliwości we wstąpieniu do spółki spadkobierców, umowa może także wyłączyć lub ograniczyć możliwość podziału udziału należącego do zmarłego wspólnika. Takie postanowienie umowne ma na celu uniknięcie rozdrabniania udziałów.
Umowne ograniczenie, czy też wyłączenie podziału udziałów zmarłego wspólnika wpływa na dopuszczalność, bądź sposób działu spadku w zakresie praw udziałowych, które wchodzą w skład spadku. Sąd dokonujący działu spadku będzie związany postanowieniami umowy, to samo tyczy się również spadkobierców, jeżeli dział spadku będzie przeprowadzony w trybie umownym.
Jeżeli umowa spółki nie wyłącza możliwości wstąpienia do spółki spadkobierców, to w przypadku wyłączenia możliwości podziału udziałów między spadkobierców spowoduje to, że prawa udziałowe staną się przedmiotem współwłasności. Umowne ograniczenie podziału udziałów może polegać na uzależnieniu podziału od zgody spółki, a także na tym, że udziały będą mogły przypaść nie więcej niż dwóm spadkobiercom.
Jeżeli w umowie spółki nie zostanie przewidziana możliwość wyłączenia lub ograniczenia podziału udziałów zmarłego wspólnika, wówczas udziały będą mogły zostać podzielone między spadkobierców zgodnie z postanowieniami umowy o dział spadku, bądź postanowieniami sądu o dziale spadku. Jeżeli według umowy spółki zmarły wspólnik mógł mieć tylko jeden udział, wówczas na skutek podziału nie mogą powstać udziały o wartości nominalnej niższej niż 50 zł.
Umorzenie udziałów jest czynnością polegającą na pozbawieniu danego udziału jego bytu prawnego, co w konsekwencji przekłada się na zniesienie wynikających z niego praw oraz związanych z nim obowiązków. Umorzenie jest jedynym sposobem likwidacji udziału w czasie istnienia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Wyróżnia się kilka rodzai umorzenia. Na gruncie art. 199 Kodeksu spółek handlowych można wyróżnić trzy podstawowe rodzaje umorzenia:
- Dobrowolne – dokonywane za zgodą wszystkich wspólników w drodze nabycia udziałów przez spółkę;
- Przymusowe – dokonywane bez zgody wspólnika, na podstawie przesłanek i w trybie przewidzianym umową spółki;
- Umorzenie na skutek ziszczenia się zdarzenia przewidzianego w umowie spółki (tzw. umorzenie warunkowe/automatyczne).
W ramach tych trzech podstawowych rodzajów umorzenia można dokonywać dalszych kwalifikacji opierając się na cechach poszczególnych przypadków umorzenia.
Jeżeli chodzi o przedmiot umorzenia, to jeżeli umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dopuszcza umorzenia udziałów, umorzenie może dotyczyć każdego udziału reprezentującego prawa udziałowe w spółce. Dopuszcza się także umorzenie części udziału, o ile stanowi tak umowa spółki. Umorzenie udziałów nie musi dotyczyć wszystkich wspólników spółki z o.o. Umowa spółki może zawierać postanowienie, że uprawnionymi do umorzeni udziałów będą tylko niektórzy wspólnicy.
Umorzenia udziałów w spółce z o.o. dokonuje się z różnych przyczyn. Najczęściej jako cel umorzenia wskazuje się przede wszystkim:
- wyrównanie straty bilansowej; dobrowolne wystąpienie wspólnika ze spółki, bez potrzeby zbywania udziałów; zapobieżenie niechcianym zmianom w składzie osobowym spółki; wykluczenie wspólnika ze spółki; zastosowane sankcji wobec wspólnika.
Aby można było dokonać skutecznego umorzenia udziałów w spółce z o.o., spółka musi zostać wpisana do rejestru, a jej umowa musi zawierać postanowienia o jego dopuszczalności.
Jeżeli chodzi o możliwość dokonania umorzenia udziałów w spółce z o.o. w stadium likwidacji, to w tym przypadku nie ma normatywnego rozstrzygnięcia. Jednak patrząc na cel postępowania likwidacyjnego i generalny zakaz dokonywania w tym czasie jakichkolwiek wypłat na rzecz wspólników oraz podziału majątku spółki przed spłatą zobowiązań, trzeba stwierdzić, że w czasie likwidacji można dokonać jedynie umorzenia nieodpłatnego.
To jak szczegółowa powinna być umowna klauzula, dopuszczająca możliwość umorzenia udziału, zależy od rodzaju umorzenia, jaki będą chcieli zastosować wspólnicy. Jeżeli umowa spółki milczy w kwestii dopuszczalności umorzenia udziałów, to konsekwencją będzie brak możliwości zastosowania tej instytucji w trakcie funkcjonowania spółki.
Ogólna klauzula pozwalająca na umorzenie udziałów, będzie miała zastosowanie jedynie w przypadku umorzenia dobrowolnego. Zastosowanie ogólnej klauzuli umownej np. „Udział w spółce może być umorzony”, powoduje, że pojawia nam się wymóg uzyskania zgody wspólnika na umorzenie udziałów. Pozostałe warunki umorzenia takie jak źródła finansowania oraz wysokość wypłacanego wspólnikowi wynagrodzenia mogą zostać określone w uchwale zgromadzenia wspólników. W przypadku umorzenia przymusowego ustawa nakazuje nam umieszczenie w umowie spółki postanowienia, które będzie określać przesłanki i tryb umorzenia.
Może zdarzyć się tak, że na etapie zawiązywania spółki wspólnicy nie przewidzieli możliwości umorzenia udziałów, ale w trakcie dalszego funkcjonowania spółki potrzeba taka pojawiła się.
Jeżeli chcemy wprowadzić do umowy spółki postanowienie o dopuszczalności umorzenia dobrowolnego, to możemy tego dokonać w drodze zwykłej zmiany umowy spółki, przy zachowaniu większości 2/3 głosów, przewidzianej w art. 246 § 1 k.s.h., o ile umowa spółki nie przewiduje surowszych warunków dla podjęcia tego typu uchwały.
Ustawowa regulacja umorzenia dobrowolnego w pełni chroni interesy wspólnika. Wspólnik, który wyraził zgodę na zmianę umowy spółki, ale nie wyraził zgody na umorzenie jego udziałów będzie w pełni chroniony, a instytucja umorzenia dobrowolnego zostanie zablokowana.
Na podstawie art. 246 § 3 k.s.h. wprowadzenie do umowy spółki postanowień, zgodnie z którymi dopuszcza się możliwość zastosowania umorzenia przymusowego oraz umorzenia na skutek ziszczenia się zdarzenia przewidzianego umową wymaga uzyskania zgody wszystkich wspólników, których zmiany te dotyczą. Jeżeli przyczyna umorzenia, nawet potencjalnie będzie odnosić się do każdego wspólnika, wówczas wymagana jest zgoda wszystkich wspólników. Teoretycznie możliwe jest ukształtowanie przesłanek umorzenia przymusowego tak, aby dotyczyły one tylko niektórych wspólników. Wówczas wystarczy podjęcie uchwały o zmianie umowy spółki większością 2/3 głosów i uzyskanie zgody tych wspólników, których przyczyna umorzenia może dotyczyć.
Tak jak wspomniałem umorzenie dobrowolne wymaga zgody wspólnika i następuje w drodze nabycia udziałów przez spółkę w celu ich umorzenia. Sam fakt nabycia udziałów przez spółkę nie powoduje ich umorzenia. Aby doszło do umorzenia udziałów, wymagane jest podjęcie uchwały przez zgromadzenie wspólników. Jeżeli chodzi o kolejność czynności, jakie należy podjąć, aby umorzenie było skuteczne, to po pierwsze zgromadzenie wspólników powinno podjąć uchwałę upoważniającą zarząd do zawarcia umowy o nabycie udziałów celem ich umorzenia, następnie wspólnik powinien dokonać zbycia udziałów na rzecz spółki, a dopiero później możliwe jest podjęcie uchwały umorzeniowej.
Przepis art. 180 k.s.h. traktujący o formie zbycia udziałów znajduje również zastosowanie w przypadku umowy o nabycie udziałów w celu umorzenia. Zgodnie z tym zgoda wspólnika na umorzenie udziałów powinna być wyrażona w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym.
Jeżeli chodzi o umorzenie przymusowe udziału, to przepis art. 199 § 1 k.s.h. wskazuje, że udział może zostać umorzony bez zgody wspólnika, ale umowa spółki musi określać przesłanki i tryb umorzenia. W tym przypadku brak zgody wspólnika odnosi się jedynie do momentu podejmowania uchwały o umorzeniu przymusowym. Nie dotyczy on wprowadzenia do umowy spółki z o.o. postanowienia dopuszczającego możliwość umorzenia przymusowego lub poszerzającego umowny katalog jego przesłanek.
Przepis art. 199 § 4 k.s.h. nie precyzuje stopnia konkretyzacji wymaganego przy określaniu w umowie zdarzenia skutkującego umorzenie udziału. Jeżeli skutek umorzenia następuje już z chwilą ziszczenia się zdarzenia wskazanego w umowie spółki, to ono być oznaczone w sposób szczegółowy oraz wyczerpujący. Zdarzenie określone w umowie spółki powinno mieć jednostkowy charakter i być obiektywnie stwierdzalne. Jednostkowy charakter wynika z konieczności ustalenia momentu zaistnienia tego zdarzenia, ponieważ w przypadku zdarzeń o charakterze ciągłym lub powtarzalnym może nasuwać to pewne trudności. Obiektywna stwierdzalność wymusza wyłączenie kategorii ocennych. Działanie na szkodę spółki lub podjęcie działalności konkurencyjnej nie spełnia tych kryteriów. Umowa spółki powinna zatem określać zdarzenie skutkujące umorzeniem w taki sposób, aby fakt jego zaistnienia był łatwy do udowodnienia.
Umorzenie udziałów w spółce wiąże się z odpłatnością. Nie oznacza to jednak, że otrzymanie przez wspólnika ekwiwalentu za udziały stanowi konieczny element dokonania tego rodzaju czynności. Zasadą jest, że wspólnikowi przyznaje się odpowiednie wynagrodzenie za umorzony udział. Środki przeznaczane na ten cel pozyskiwane są z dwóch źródeł: z czystego zysku lub ze środków uzyskanych w wyniku obniżenia kapitału zakładowego. Dopuszczalne jest także dokonanie umorzenia nieodpłatnego, jeżeli wspólnik, którego udział podlega umorzeniu wyraził na to zgodę. Postanowienia umowy spółki z o.o. wprowadzające karę umowną w postaci pozbawienia wspólnika wynagrodzenia za umorzone udziały są niedopuszczalne. Zgoda wspólnika na dokonanie umorzenia nieodpłatnego może być wyrażona w każdej formie i może dotyczyć wszystkich rodzajów umorzenia.
Kodeks spółek handlowych nie wprowadza minimalnej wysokości wynagrodzenia w przypadku umorzenia dobrowolnego. Ustalając wysokość wynagrodzenia za dobrowolnie umarzane udziały, należy brać pod uwagę kilka okoliczności, m. in.:
- liczbę i wartość umarzanych udziałów;
- wartość bilansową udziałów określoną w sprawozdaniu za ostatni rok obrotowy;
- wartość rynkową udziałów;
- rzeczywistą wartość udziałów;
- minimalne oczekiwania potencjalnych zbywców udziałów;
- ustawową regulację dotyczącą wysokości wynagrodzenia w przypadku umorzenia przymusowego;
- stan finansowy spółki oraz konieczność dbałości o jej interesy;
- zasadę równouprawnienia wspólników.
W przypadku umorzenia przymusowego oraz umorzenia na skutek zdarzenia przewidzianego umową spółki wysokość wynagrodzenia została określona w art. 199 § 2 k.s.h. W tych dwóch przypadkach umorzeń wynagrodzenie jakie otrzyma wspólnik nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wskazanych w ostatnim sprawozdaniu finansowym, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników.
Z chwilą skutecznego umorzenia udziałów po stronie wspólnika powstaje roszczenie o wypłatę wynagrodzenia. Wynagrodzenie za umorzone udziały stanowi świadczenie pieniężne i może zostać wypłacone zarówno w formie gotówkowej, jak i bezgotówkowej. Niedopuszczalne jest dokonanie wypłaty wynagrodzenia w formie aportu wniesionego do spółki przez wspólnika.
Podstawowym skutkiem umorzenia udziałów, przekładającym się na sferę praw i obowiązków wspólnika jest ich wygaśnięcie w takim zakresie, w jakim umorzeniu uległy posiadane udziały. Skutek umorzenia obejmuje wszystkie prawa i obowiązki wynikające z umarzanego udziału. Ustają one w stosunku do spólnika i nie przechodzą na inne podmioty. W przypadku udziałów uprzywilejowanych, uprzywilejowanie wygasa w takim zakresie, jaki wynikał z uprzywilejowania umorzonych udziałów. Osobisty charakter uprzywilejowania powoduje, że uprzywilejowanie istnieje dopóki wspólnik posiada przynajmniej jeden udział w spółce.
W systemie jednego udziału, w którym wspólnik może posiadać tylko jeden udział, jego umorzenie powoduje utratę członkostwa w spółce. W systemie wielości udziałów, równych i niepodzielnych, utratę członkostwa powoduje jedynie umorzenia wszystkich udziałów.
Umorzenie udziałów może doprowadzić do powstania jednoosobowej spółki z o.o. Natomiast nie można umorzyć wszystkich udziałów reprezentujących prawa członkowskie w spółce.
Umorzenie udziałów nie powoduje wygaśnięcia wzajemnych wierzytelności wspólnika i spółki, m.in. roszczenia o wypłatę dywidendy, obowiązku wniesienia dopłat, czy dokonania powtarzających się świadczeń niepieniężnych.
Po dokonania umorzenia udziałów zarząd spółki zobligowany jest do dokonania odpowiedniej wzmianki w księdze udziałów i przedstawienia do sądu rejestrowego nowej listy wspólników.